Verschaling van modellen. Wat gaat er (te vaak) fout?

In de modelspoorhobby hebben we te maken met verschaling. De meeste mensen kunnen geen echte trein in de tuin zetten, dus we kopen modeltreinen die verkleind zijn. Dus één meter in het echt is in schaal H0 (1:87) nog maar 1.1494 centimeter en in schaal N (1:160) 0.625 centimeter.

Maar ja… als we een kleine lantaarnpaal in het echt nemen, die heeft (bijvoorbeeld) een diameter van 14 centimeter aan de onderkant en verloopt naar 6 centimeter aan de bovenkant. Laten we dat eens omrekenen naar schaal H0….

14 centimeter in het echt, is 0.1609cm in H0.
6 centimeter in het echt, is 0.0690cm in H0.

14 centimeter in het echt is 0.0875cm in schaal N,
6 centimeter in het echt is 0.0375cm in schaal N.

Kun je wel een lantaarnpaal maken die zo dun is en ook niet afbreekt bij de minste beweging? Dat wordt spannend… de bovenkant zal zo dun worden, die breekt al af als je er naar kijkt. Ook al kun je hem maken, lijkt die optisch wel OK?

Dus ergens moeten er tijdens het maken van (bijvoorbeeld) rijtuigen compromis gesloten worden wat gewenst is en wat maakbaar / haalbaar is voor normaal gebruik. Dat kan betekenen dat handvaten niet los op de rijtuigen zitten, maar erop gedrukt zijn. Als decal, erop geschilderd, of als een verdikking in het kunststof. Dat snappen we… maar… en nu komt het… Kijk hier eens naar: (schaal H0, en wees gerust, later kijken we ook naar de problemen in schaal N, rustig doorlezen)

Beide rijtuigen zouden dezelfde lengte moeten hebben. In het echt zo rond de 24,5 meter lang. De bovenste klopt precies. In model zou die 282mm lang moeten zijn en dat is die ook. (Schaal H0, 1:87)

Maar nu die onderste. Ook dat is schaal H0. In het echt zou ook dit rijtuig zo rond de 24,5 meter lang moeten zijn. Maar die is 25mm korter dan de bovenste?? Rekenen we dat om, dan zou het rijtuig in het echt dus 2,17 meter te kort zijn?? Dat is dus geen 24,5 meter, maar 22,3 meter lang in het echt. Nog wat verder rekenen:

In model is het ding 25 centimeter lang. Dat betekent dat de schaal niet 1:87 is, maar (ongeveer) schaal 1:98. Pak hem beet, het ding is dus schaal 1:100. Nog “leuker”, de lengte schaal is 1:100, maar de breedte klopt wel met 1:87…

In het verleden zijn er veel van dit soort 1:100 rijtuigen gemaakt. De reden was niet dat de handvaten anders te dun werden, maar meer de vraag hoe je een lange trein toch op een kleine modelbaan kwijt raakt. Als je een locomotief en 6 rijtuigen pakt in schaal 1:87) ben je (met dit voorbeeld) 1,69 meter kwijt aan rijtuigen, in schaal 1:100 ben je al klaar met 1,5 meter. Dat scheelt toch weer 19 centimeter in lengte… dachten ze toen.

Maar in de praktijk.. maakte die 19 centimeter voor de meeste gebruikers niets uit en ze wilden liever een rijtuig hebben wat netjes op schaal was (1:87) dan een geknutseld rijtuig wat toch niet klopt. Want hoe haal je nu 2,5 centimeter van een rijtuig af zonder dat het opvalt? Dan haal je er dus een raampartij tussen weg. Raampje minder, maakt niet uit toch? Of je maakt alle ramen kleiner, valt niet op… toch?

Maar helaas… tot op de dag van vandaag… maken sommige fabrikanten nog steeds 1:100 rijtuigen. Piko maakt ze nog steeds (artikelnummer 58689 is een lengtemaat 1:100), Tillig idem (artikelnummer 74879 is een lengtemaat 1:100), Marklin is er koning in (artikelnummer 4148 is een lengtemaat 1:100) de folders staan er vol mee.

En eerlijk gezegd..snappen we dat niet. De hobbyist denkt een 1:87 rijtuig te kopen, maar krijgt een lengtemaat van 1:100. Bizar. En ja, in de kleine lettertjes hoort dat erbij te staan. In de praktijk, zijn de lettertjes die je dat vertellen wel erg klein of is het verdwenen… en staat er niets bij.

Ter afsluiting: in het verleden gebeurde dit nog VEEL meer. Nu beginnen het langzaam uitzonderingen te worden (maar ze worden nog steeds gemaakt, nieuw), maar de beurzen… liggen VOL met 1:100 rijtuigen. Bakken vol. En als je allemaal 1:87 rijtuigen op je baan hebt en je koopt per ongeluk een 1:100…. Dan klopt er optisch niets meer van naar ons gevoel.

Oftewel: een gewaarschuwd mens telt voor twee. Pas op wat je koopt. Maakt het jou niets uit of het wel of niet klopt? Of is het een model wat (helaas) alleen te koop is in 1:100? Geen probleem, kopen dat ding. Maar in ons geval.. het is 1:87 of niet.

Maar dan zijn we er nog niet… bekijk dit plaatje dan:

Als een echte (standaard) voordeur 231,5cm hoog is, dan zou die in TT 1,93cm hoog moeten zijn en in H0 zou de deur 2,7cm hoog moeten zijn. Maar in dit geval… verkopen ze dit huisje zowel voor TT als H0… De deur die erin zit heeft dus een foutmarge van 0,77 cm. Dat lijkt niet veel, maar in model… het ziet er echt niet uit. Hetzelfde geldt voor de bakstenen die niet in de buurt komen van de echte bakstenen, de kozijnen, de dakpannen, alles…. En ook dit wordt tot op de dag van vandaag gewoon verkocht…

O, je rijdt schaal N en denkt dat het niet voor jou geldt? Fout. Europees schaal N is 1:160, maar Japans N is 1:155 of zelfs 1:150. En dan hebben we de engelse schaal N nog, die is 1:148. Het verschil lijkt klein, maar zet eens een 1:160 locomotief naast een 1:150. Dan zie je dat de 1:150 echt lomper lijkt.

Beste (of slechtste) voorbeeld is de NS500/600 Hippel van Graham Farish. Als je die los op de baan zet, niets mis mee. Mooi model. Tot je hem naast iets zet wat echt N is… zoals een sik in N, of een 1600. Dan ineens heb je het door.. iets klopt hier niet…. 🙁

Idem voor auto’s, lantaarnpalen en andere zaken. Oxford, Tomytec en Wiking wordt allemaal verkocht als N. Maar welke schaal N? Zolang ze niet naast elkaar staan gaat het nog redelijk goed, maar naast elkaar.. helaas, je ziet het echt. Als je er dus rekening mee houdt tijdens het bouwen kun je er nog redelijk omheen knutselen, maar eerlijk gezegd…wij mixen het niet meer. Het verschil, zelfs in N… vinden we echt te groot en komt de baan niet meer op.

Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Pas op wat je koopt.