Decoder inbouw

Decoders inbouwen in je modeltrein is een werkje waar veel mensen tegen opzien. Is dat terecht en hoe werkt het?

In dit artikel zullen we ingaan op de algemene principes van het inbouwen van een decoder om je modeltrein digitaal te maken en de mogelijke valkuilen c.q. fouten zullen aan bod komen. Wat kan er fout gaan bij het inbouwen, en hoe moet het inbouwen van een digitale decoder wel?

De eerste stappen: 

De eerste stap bij het inbouwen is altijd het lezen van de gebruiksaanwijzing die erbij zit. Alhoewel de meeste decoders generiek zijn is het wel handig om even te kijken of er toch geen afwijkingen zijn in het type decoder wat je voor je hebt liggen.

Zorg ervoor dat je locomotief zonder de decoder perfect rijdt. Geef hem desnoods eerst een onderhoudsbeurt en maak ook de motor goed schoon, en vervang desnoods de koolborstels ook even.  (nog geen uurtje werk) Een lokomotief die orgineel niet goed rijdt zal met een decoder echt niet beter gaan rijden, eerder slechter. En zoek dan maar eens uit of het ligt aan de decoder, de lokomotief zelf, of de manier waarop je de decoder hebt ingebouwd……sterkte…..

Decoderinbouw in een locomotief met een NEM stekker:

De laatste jaren wordt het inbouwen van een decoder steeds makkelijker aangezien nieuwe loks veelal “af fabriek” worden uitgerust met een NEM 651, 652, 653, 654 stekker waar je zo een decoder in kunt zetten. Let daarbij er alleen wel op wat de rechter en linkerkant van de decoder is. Meestal wordt dit aangegeven door een wit siptje o.i.d. Je hoeft verder niets meer te wijzigen aan de locomotief en geen soldeer en frees acties uit te voeren. Helaas is mij gebleken dat de NEM norm (lees ze maar eens na op de pagina met NEM normen) alleen iets zegt over het type stekkertje en niets over het formaat wat de decoder mag hebben. In de praktijk is mijn ervaring dat in (bijvoorbeeld) een Fleischmann locomotief alleen de Fleischmann decoder goed past en de rest (op zijn zachts gezegd) matig tot niet. Houdt er dus rekening mee dat je n.a.w. alleen de decoder kunt inbouwen die de leverancier van de lok aanbeveelt, en geen andere merken erin kunt zetten. Op zich is dat feit trouwens geen enkel probleem, maar de decoder die de leverancier aanbeveelt is over het algemeen wat duurder als de generieke decoders. Niets mis mee, maar reken je dus niet rijk dat je er altijd snel even een generieke goedkope decoder in kunt zetten. Voor de rest zijn de NEM voetjes een prima vinding: een mooie kleine decoder met pennetjes die je zo in je loc kunt drukken.

Decoderinbouw in een locomotief zonder een NEM 651 / 652 stekker:

Zit er geen NEM stekker in de locomotief? Dan zul je zelf je decoder moeten inbouwen. Zowel elektrisch als mechanisch moeten er dan wat werkzaamheden worden uitgevoerd aan je locomotief. Er kan niet worden gesteld dat het inbouwen in een grote locomotief makkelijker gaat als in een kleine locomotief. Zo vond ik het  inbouwen in een <voorbeeld> makkelijk, en het inbouwen in een <voorbeeld> een drama. Iedere locomotief is intern weer anders gemaakt en soms zit alles al zo vol met metaal dat alleen frezen nog uitkomst biedt. Verder zul je zelf de bedrading van je decoder aan de printplaat, motor en verlichting moeten solderen. Enige soldeerkennis is dus wel vereist om alle draadjes aan de locotief te verbinden.

 

Orgineel (dus nog zonder je decoder) ziet je locomotief er schematisch zo uit. Simpel 2 draden van de rails rechtstreeks naar de verlichting en de motor. Niets spannends aan.

Algemeen:

– Maak eerst je hele locomotief gereed voor je decoder en sluit deze eerst eens los aan. Dus niet de draadjes inkorten e.d. maar alleen kijken of alles goed werkt. Als er toch nog iets moet wijzigen is dat geen probleem en heb je alle draadjes nog lang gelaten en niets vastgeplakt e.d.
– Een aantal fabrikanten (Lenz is een positief voorbeeld) heeft een omruilgarantie. Heb je de decoder opgeblazen (ook door eigen toedoen) dan kun je deze tegen een kleine vergoeding weer omruilen voor een goede. Begin daarom bij de eerste keren dat je een ombouw actie doet met deze decoders en als je de smaak te pakken hebt neem dan eens een goedkopere zonder die extra service.
– Decoders zijn er in veel smaken en soorten. Neem altijd de kleinste. Ruimte is het toverwoord bij het inbouwen, dus beter een iets duurdere en kleine decoder, dan een grote goedkope. Let er wel op dat de decoder elektrisch zwaar genoeg is voor je motor zodat je die niet overbelast.

De voorbereidingen en werkzaamheden:

Voordat je begint moet je een aantal zaken even uitzoeken.
– Welke ontstoringscomponenten en weerstandjes e.d. zijn er ingebouwd en welke moeten er worden verwijderd.
– Is er fysiek voldoende plaats voor de decoder en kun je die geïsoleerd goed plaatsen?
– Is de motor aan één kant verbonden met het frame en moet dat nog geïsoleerd worden?
– Is de verlichting aan één kant verbonden met het frame en moet dat nog geïsoleerd worden?

Ontstoringscomponenten:

In bijna iedere modeltrein zitten onderdelen om de motor te ontstoren qua radiofrequenties. (Dit voorkomt dat de radio van de buren ineens begint te ruisen als jij met je trein gaat rijden)  In het verleden werd gesteld dat alle ontstoringselementen (De bekende spoeltjes) altijd(!) moesten worden verwijderd bij de inbouw van een decoder. Vergeet die regel! Het is waar dat dit in het verleden wel noodzakelijk was, maar inmiddels is dat niet meer zo generiek te stellen. Lees daarom altijd even de handleiding door die erbij zit of dat voor het type decoder wat jij gebruikt ook noodzakelijk is. Als je de onderdelen toch onterecht verwijderd kan de locomotief slecht gaan rijden (stotteren, brommen). Bewaar trouwens altijd alle onderdelen die je eruit haalt. Stel: je decoder gaat defect na een aantal jaar en bij het nieuwe type moeten de spoeltjes wel blijven zitten……inderdaad. Altijd bewaren die dingen.

Weerstanden en condensatoren:

Zie bovenstaand. 

Is er voldoende plaats in de locomotief voor je DCC decoder?

Hierover is echt niets zinnigs te zeggen. In een grote H0 locomotief heb je soms weinig plaats, en in een kleine N spoor locomotief heb je soms een zee aan ruimte. Mijn ervaring is dat je in de meeste gevallen wel ergens moet gaan frezen in de locomotief of stukken ballast moet verwijderen om daar de decoder goed te kunnen plaatsen. Niets engs aan, maar demonteer wel alles van je frame als voordat je dat gaat doen. Tijdens het hakken en frezen wordt het frame meestal wel erg warm / zit je overal met je handen aan, en als er dan nog plastic delen opzitten kunnen die smelten of afbreken. Maak na het frezen of hakken wel altijd je frame weer GOED schoon. Kleine ijzerdeeltjes wil je niet los in je locomotief hebben slingeren om zowel mechanische (tandwielen) als elektrische (kortsluiting) redenen.

Is het mogelijk de digitale decoder goed geïsoleerd te plaatsen?

Houdt er ook rekening mee dat de decoder die je plaatst nergens(!) met zijn elektrische delen je frame mag raken. Soms heeft een decoder al een plastic jasje (krimpkous) en hoef je hem alleen nog met dubbelzijdig plakband op je frame te plakken. Als je decoder dat niet heeft zorg er dan voor dat je decoder met dubbelzijdig plakband goed geïsoleerd wordt geplaats en nergens anders het frame raakt. Plak nooit de hele decoder “dicht” met tape of krimpkous als dat niet “af fabriek” al zo is geregeld. Een decoder kan warm worden en moet zijn warmte wel kwijt kunnen.

Is de motor aan één kant verbonden met het frame en moet dat nog geïsoleerd worden?

Je motor mag NERGENS nog contact maken met één van de rails (potentiaal vrij heet dat) en mag straks ALLEEN nog worden gevoed via de decoder. Ieder contact met de rails of een andere draad lijdt zeker tot een defecte decoder. Controleer daarom extra goed of  de motor niet nog ergens contact maakt met het frame en frees desnoods daar ook nog wat weg. Soms levert de leverancier ook losse motorschildjes die je motor losmaken van het frame (H0) en wordt het probleem op die manier goed opgelost. Ook met plakbandjes valt er veel te doen, maar houdt er rekening mee dat die nog wel eens los willen gaan…. Controleer na eventuele aanpassingen altijd met (bijvoorbeeld) een multimeter of er echt geen contact meer is tussen de rails, het frame van je lokomotief en de motor. De oranje draad (rechts) en de grijze (links) van de decoder moeten naar de motor, de zwarte (rechts) en de rode (links) moeten naar de rails.

Is de verlichting aan één kant verbonden met het frame en moet dat nog geïsoleerd worden?

Je verlichting mag meestal nog maar aan één kant contact maken met één van de rails en de andere kant van de lampjes mag straks ALLEEN nog worden gevoed via de decoder. Ieder contact met de rails of een andere draad lijdt zeker tot een defecte decoder. Controleer daarom extra goed of  de verlichting niet nog ergens contact maakt met het frame en frees desnoods daar ook nog wat weg. Ook met plakbandjes valt er veel te doen, maar houdt er rekening mee dat die nog wel eens los willen gaan…. In de handleiding van je decoder kun je lezen of de lampjes nog met één kant contact moeten houden met de rails (en meestal is dat zo), of dat beide draadjes los moeten worden gemaakt van de rails. Controleer na eventuele aanpassingen altijd met (bijvoorbeeld) een multimeter of er echt geen contact meer is tussen de rails, het frame van je lokomotief en de lampjes. De witte decoder draad is voor de verlichting aan de voorkant,  en de gele voor de achterkant.

Hoe ziet dat er schematisch uit? 

Als je bovenstaande stappen hebt gedaan heb je dus eerst de motor en de lampen geisoleerd van de stroomaanvoer op de onderstaande manier. De motor raakt nergens meer de stroomaanvoer, en de lampjes hangen nog maar met één pootje aan de stroomaanvoer:

Daarna heb je de decoder tussen de aanvoer en de verbruikers geplaatst op de onderstaande methode. Als de lampjes nog met één draad aan het frame mochten blijven zitten moet het er nu zo uitzien. Zo lijkt het niet zo ingewikkeld toch?

Als echter de lampjes helemaal los moeten worden gemaakt van de aanvoer gebruik je dus ook de blauwe draad van de decoder en ziet het er iets anders uit:

Je locomotief testen:

Als je alle stappen hebt doorlopen kun je de locomotief gaan testen. Zet NOOIT de locomotief al direct op de rails. Herhaling: NOOIT. Zet eerst je locomotief op het programmeerspoor van je modelbaan en probeer eerst het adres uit te lezen van je decoder. Meestal zal dat <3> moeten zijn. Als de decoder niet uit te lezen is heb je hem niet goed aangesloten. Meestal heb je dan ergens nog een kortsluiting in je loc zitten. Je frame maakt toch nog ergens contact met de rails, een draadje maakt ergens kortsluiting etc etc etc. Storingen zoeken is soms een vervelende activiteit en het helpt om alles gewoon een nachtje te laten staan en dan er nog eens systematisch naar te kijken. De meeste fouten die ik zelf maak zijn simpel op te lossen, maar soms zie ik het ook even niet. Even neerleggen en later weer eens kijken is dan echt het devies. Pas als je het adres van je locomotief kunt uitlezen en er een nieuw adres in kunt programmeren kun je de loc op je spoorbaan zetten.

Simpele fouten:

– De verlichting brand aan de verkeerde kant: lees even de handleiding van je decoder, d.m.v. de programmering kun je het zo omdraaien. Dit is makkelijker dan de draden weer losmaken en omdraaien.
– De locomotief rijdt de verkeerde kant op: lees even de handleiding van je decoder, d.m.v. de programmering kun je het zo omdraaien. Dit is makkelijker dan de draden weer losmaken en omdraaien.
– De verlichting gaat steeds aan en uit bij het veranderen van de snelheid: lees even de handleiding van je decoder. Je handregelaar staat dan n.a.w. op 28 snelheidsstappen en je decoder op 27. Zodra beide gelijk zijn (28/28) gaat het goed.

Klaar:

Als het goed is heb je nu alles aangesloten en ben je weer een jaartje ouder geworden. Het aansluiten van een digitale decoder in je trein blijft ik toch altijd wel lastig vinden. Wat dat aangaat is de NEM schacht echt wel een goede uitvinding alhoewel de normering nog niet echt optimaal is. Een aanrader is even te zoeken op internet of er al niet iemand is die de ombouw al een keer heeft gedaan en er een nette beschrijving van heeft gemaakt. Zelf zoeken we voor aanschaf van de lokomotief al na of er een beschrijving is en laten daarvan soms de aanschaf afhangen.

Zie je het niet zitten om zelf een decoder erin te bouwen? Vraag het dan even aan je modelspoorwinkel. Die heeft wellicht een inbouwservice voor het inbouwen van decoders. Kost wel wat, maar bespaart je zelf wel wat werkzaamheden.