Blokken, bezetmelders en terugmelders

Digitaal rijden met de modeltrein in combinatie met een PC is leuk, maar wat zijn nu blokken, bezetmelders en terugmelders?

Laten we beginnen met de definitie van blokken. Wat is een blok? Onderstaand een (schematisch) plaatje van een rond modelbaantje wat verdeeld is in vier stukken. Die vier stukken noemen we blokken. Een blok is een stuk spoorbaan als beveiligingkooi “rond” een trein. In die beveiligingskooi kan niet zomaar een andere trein komen.

Om het bloksysteem als beveiliging te laten werken moet het weten of er een trein in het blok is. Daarvoor gebruikt men spoorbezetmelders. (Daarover later meer)

We gaan in dit voorbeeld uit van een 2 rail systeem. (schaal maakt niets uit) Bij een 3rail systeem is de electrische uitvoering iets anders, echter het principe blijft gelijk.

We hebben de blokken even een kleurtje gegeven om het wat duidelijker te maken. Als je goed kijkt zie je de losse railstukken ook zitten. Zo bestaan (in dit voorbeeld) alle blokken uit 4 stukken rails. Als je nu een draadje zou aansluiten aan de beide rails kun je gaan rijden met je trein. Om de blokken nu echt te maken isoleer je het eerste en het laatste stukje rails (in dit voorbeeld) van ieder blok aan één kant. In dit geval hebben we de binnenrail dus in stukjes gezaagd en de buitenrail blijft één aaneengesloten stuk. Onderstaand hebben we dat dus gedaan. Op de paarse punten op de binnenrail hebben we dat stukje rail met een plastic railschoentje geisoleerd van de rest van de modelbaan. Er zijn nu dus 12 stukken rails die aan één kant electrisch los van elkaar staan. Ieder blok bestaat nu uit drie stukken:

Om het duidelijker te maken hebben we in het onderstaande plaatje de bloknummers erin gezet. Ook hebben we de stukjes rails die we gaan gebruiken om een bezetmelder in te plaatsen met stroomdetectie een nummer gegeven.

Als je goed kijkt zie je dat (bijvoorbeeld) blok 1 (groen) bestaat uit twee bezetmelders (1.1 en 1.2) en een tussenstuk tussen die 2 bezetmelders. Het geheel van de twee bezetmelders en het tussenliggende stuk noemen we een blok. 

He! Wacht, wat is een bezetmelder??? Een bezetmelder is niets meer of minder dan een stukje electronica wat detecteert of er stroom wordt afgenomen op het stukje rails waar het op is aangesloten. Wordt er stroom afgenomen (een locomotief, een wagon met een lampje of een wagon met een weerstandje) dan “ziet” dat ding dat.

Een terugmelder is niets meer of minder dan een stukje electronica wat het signaal van de bezetmelder doorgeeft aan je digitale set.

In de praktijk zie je steeds meer dat de bezet en terugmelder in één doosje zitten en in de komende voorbeelden gaan we daar dus ook even vanuit. Electronisch maakt het niets uit, maar met een gecombineerde bezet en terugmelder ben je minder draden nodig. (en in de voorbeelden is het daardoor ook overzichtelijker)

Alle stukken die niet vastzitten aan een bezet/terugmelder zijn continu spanning nodig. Ook is de buitenrail natuurlijk ook een draadje nodig dus die twee gaan we nu voeden. In het onderstaande plaatje hebben we de buitenrail eenmaal gevoed met een zwarte draad en hebben we de niet gedetecteerde railstukken in de blokken gevoed met een rode draad.

• Tip1: gebruik voor dit soort zaken een ringleiding. Dat maakt de bedrading een stuk eenvoudiger en betrouwbaarder. 
• Tip2: gebruik voor de niet gedetecteerde stukken een diodeschakeling. Klinkt moeilijk, valt best mee. 

Nu moeten de stukken rails die we gaan gebruiken voor de bezet/terugmelders nog voeden. Er loopt dan een draad tussen de bezet/terugmelder en de rail die daarbij hoort. In dit voorbeeld hebben we alleen de bezetmelders in blok 1 (1.1 en 1.2) en blok 2 (2.1 en 2.2) aangesloten op de bezetmelder. De blokken 3 en 4 werken natuurlijk net zo, maar als we al die draden erin zouden tekenen wordt het plaatje te onduidelijk.

Natuurlijk moet de bezet / terugmelder ook nog gevoed worden, dus er loopt ook nog een draad van de voeding naar de bezet/terugmelder. (rood):

De aansluiting  van de modelbaan is in principe nu klaar. Er moeten nog wel wat draadjes tussen de terugmelder en de digitale set, maar daarvoor verwijzen wij u graag naar de handleiding van de leverancier. Iedere fabrikant heeft zijn eigen standaard dus daar zeggen we nu even niets over. 

OK, alles aangesloten nu is het tijd om te gaan rijden. We gaan rijden met de klok mee, dus rechtsom:

Als we nu een blauwe trein in blok 1 willen plaatsen zetten we die in blok 1 op bezetmelder 1.2.  

Ook zetten we nu een rode trein op de modelbaan. Deze rode trein zetten we in blok 4 op bezetmelder 4.2.  

Met behulp van een PC “snapt” je modelbaan dat als er een trein komt in één van de twee bezetmelders het hele blok bezet wordt gezet. In onderstaand voorbeeld zal de rode trein in blok 4 niet naar blok 1 kunnen rijden aangezien het hele blok 1 bezet is.

Wat doen nu de twee bezetmelders per blok??  Als we kijken naar blok 1 zitten er twee melders in: 1.1 en 1.2.  

• Melder 1.1 is de binnenkomstmelder
• Melder 1.2 is de stopmelder. 

Wat doen ze? Zodra een trein op melder 1.1 binnenkomt in blok 1 snapt de PC dat de trein (als de trein echt moet stoppen in blok 1) de trein moet gaan remmen en pas echt moet stoppen op melder 1.2.  Zo krijg je dus een trein die netjes begint met remmen in 1.1 en netjes tot stilstand komt in 1.2. Tijdens deze hele actie is blok 1 compleet bezet zodat er niet een trein in de staart kan rijden.

Als laatste gaan we nu (met een PC) rijden met de blauwe trein en de rode laten we stilstaan.

• De blauwe trein gaat eerst van blok 1 (melder 1.2) naar blok 2 (2.1 en daarna 2.2)  
• Na 2.2 gaat de trein naar blok 3 met als binnenkomstmelder 3.1
• Aangezien de trein na blok 3 niet verder mag (blok 4 is bezet door de rode trein) geeft de PC aan dat de trein in blok 3 op de stopmelder 3.2 MOET stoppen. 
• Met melder 3.1 weet de PC dat de trein binnenkomt in blok 3 en de PC “zegt” nu tegen de trein: begin met remmen, bij melder 3.2 MOET je stilstaan.
• De trein begint nu met remmen en stopt pas echt als melder 3.2 een bezetmelding geeft.
• De blauwe trein staat nu netjes stil in blok 3 op melder 3.2 en de rode staat natuurlijk nog steeds in blok 4 op melder 4.2

Als je bovenstaand snapt (wellicht nog eens rustig doorlezen na een extra nachtje slapen?)  gaan we er nog een wissel aan toevoegen.

Wissels liggen NOOIT in een blok. Als je onderstaand plaatje goed bekijkt hebben we daar een wissel ingezet en het spoor wat van het wissel afloopt is blok 5 geworden. Het wissel ligt dus niet in blok 1, 4 of 5, maar buiten alle blokkken om. Als een trein dus rijdt vanaf blok 4 naar 5 gaat het eerst over een niet gedetecteerde wissel heen en komt dan op de binnenkomst melder 5.1 heen, remt en stopt uiteindelijk op melder 5.2

En dat is alles. We snappen dat het ondanks de plaatjes en tekst nog best wel ingewikkeld kan zijn. Lees daarom het verhaal gewoon nog eens rustig door. 

Ten slotte:

• Bovenstaande tekeningen zijn schematisch en niet bedoeld als echt baanplan. Zo hoort en na een wissel eerst een stukje rechte rails te liggen om ontsporen te voorkomen. Bekijk voor het aanleggen van de spoorbaan wellicht even de pagina met start tips. (klik) 
• Het hele blok moet niet gedetecteerd te zijn. Het mag wel (het tussenstuk neem je dan mee met de binnenkomstmelder) maar het hoeft niet.
• De lengte van de bezetmelder houden we zelf minimaal zo lang als een gemiddelde loclengte. Langer mag, korter vinden we niet verstandig. Je PC moet de locomotief goed kunnen detecteren en als de melder te kort is loop je het risico dat de bezetmelding te kort aanwezig is. Zelf houden we om die reden 11 centimer aan voor een bezetmelder in schaal N. (fleischman 9101 rail).
• De lengte van het gehele blok moet minimaal zo lang zijn als je langste treinsamenstelling. Anders zou een te lange trein ook nog met de staart in het vorige blok stil kunnen staan…..
• Heb je een trein die geduwd wordt door een lokomotief? Zorg er dan voor dat de kop van de trein wel een lampje heeft (stuurtandrijtuig) of een weerstandje. Zo ziet je bezetmelder dat er iets binnenkomt op die melder.

• Zorg ervoor dat de trein (als die toch nog doorschiet na de stopmelder door bijvoorbeeld het vliegwiel in de locomotief) niet in een wisselstraat stopt. Leg de stopmelder voor wisselstraten daarom liever wat te vroeg neer dan te laat. Met de PC aansturing kun je een trein nog wel wat langer door laten rijden na een bezetmelding, maar niet eerder.
• Zoals je kunt zien komen er best nog wel wat draadjes onder de modelbaan te zitten. Gebruik daarom een ringleiding, dat maakt het overzichtelijker.
• Automatisch rijden met blokken kan alleen met een PC en niet alleen met de handset. (ja en zijn altijd uitzonderingen, maar die zijn in de minderheid)
• Voor de PC aansturing kun je eens denken aan koploper. Gratis, doet alles wat je wilt en nog veel meer.
• Hoe de aansturing softwarematig werkt gaan we hier niet op in, daarvoor verwijzen wij u graag naar de handleiding van de software leverancier. 
• Je bezet en terugmelders moeten natuurlijk wel kunnen praten met je PC. Daarvoor ben je een PC interface nodig. Afhankelijk van je digitale set moet je die soms nog appart aanschaffen. 
• En inderdaad…. digitaal is niet minder draadjes……