Zekeringen in de modelbaan

De laatste tijd zien we hier en daar prachtige, maar oh zo zware voedingen verschijnen bij de modelbanen. Waar we in het verleden de baan voeden met een standaard transformator (in onderstaand voorbeeld een 12 volt / 0.5 A transformator van Fleischmann) zijn er nu VEEL zwaardere voedingen beschikbaar.  

Als je een kortsluiting met die fleischmann trafo maakt, die groter is dan die 0.5 Ampère, schiet de trafo vanzelf in zijn beveiliging en er gebeurt niets. Omdat de transformator ook maar 0.5A kan leveren zal de bedrading onder je modelbaan ook niet doorbranden voor de automatische zekering van de trafo doorslaat. Niets aan de hand.

De volgende stap waren meerdere trafo’s, op één modelbaan. Maar op zichzelf hadden die trafo’s nog niet al teveel vermogen. Zo kwamen en zijn er prachtige(!!) echte modelspoor transformatoren (dubbel geïsoleerd, voorzien van zekeringen, niet al te duur) die ergens rond de 3.25 Ampere kunnen leveren. Meer dan zat voor de meeste toepassingen en het blijft voor ons absoluut een favoriet:

Dat sluiten we dan aan op de baan met wat andere trafo’s en dan kregen we zoiets als onderstaand. De kleinte trafo levert 0.5 Ampere, de grootste 3.25 Ampere. De bedrading trekt dat allemaal wel, want zo spannend is het allemaal niet… Al is die 3.25 Ampere al een aandachtspunt aan het worden…. want 3.25 Ampere over die dunne draadjes…. kan eigenlijk al niet meer…. 

Daarna gaat de hele boel digitaal, of meer centraal geregeld en knopen we er ook een lekkere ringleiding aan. Die ringleiding heeft (meestal) wel lekkere dikke draden waar die 3.25 Ampere geen probleem is, de dunnere afgaande draden… zijn en blijven een aandachtspunt. Maar goed, dan krijg je ongeveer dit:

En toen begon het dus al te knijpen. Die 3.25 Ampere over die dunne afgaande draadjes (dus niet de ringleiding) smolten al wel eens weg als er een kortsluiting was. De trafo denderde gewoon door en sloeg al niet altijd meer op tijd af om dat smelten te voorkomen. Maar goed, 3,25 Ampere ging toch de meeste tijd goed. Soms meer geluk dan wijsheid zullen we maar zeggen.  

En… toen kwam er dit…. Neem nu deze prachtige geschakelde voeding… Die zijn nu overal en nergens te koop. Zien er prachtig uit, één zo’n ding aan je baan en je bent klaar…..  Vanaf Elektro technisch oogpunt bekeken absoluut een feest! Een super(!) strakke gelijkspanning, exact 12 volt, helemaal prima. Jippie!

Deze dingen koop je overal en nergens in winkels en op modelspoorbeurzen en ze kosten (afhankelijk van de zwaarte) rond de 35 tot 50 euro in de winkel en als je echt lef hebt regel je er al ééntje bij de chinees onder de 15 Euro…. . Al opgevallen dat er geen enkele bescherming over de schroefklemmen zit, waar toch echt de 230Volt wordt aangesloten?

Er zijn een paar grote problemen.. neem nu eens een exemplaar van 12V / 12,5 Ampere…. Wat?? Hoeveel ampère? Twaalf en een halve Ampère… En waar de echte modelspoortrafo al aan de grens was met zijn 3.25 Ampere op de dunne afgaande draadjes, is deze echt VEEL te zwaar voor dat dunne spul….

Neem nu onderstaande voeding die we in het schema hebben geplaatst. Prima merk (Meanwell, dus geen eng chinees prul) en het ding levert 12,5 Ampere. Als je dat aansluit op een ringleiding krijg je dit:

En dan komt het probleem, en dat probleem speelt dus ook met een voeding van een gerenommeerd merk: laten we nu eens kijken naar de bedrading van de modelbaan… veel banen die we tegenkomen hebben draden eronder hangen van (+/-) 0.2 mm2. En dan heb je nog geluk. Nog steeds pluizen mensen de telefoonkabels uit en gebruiken die nog dunnere draadjes. Maar goed, laten we eens uitgaan van nette 0.2mm2 afgaande draadjes op je modelbaan:

Als je even kijkt op https://www.nproject.org/algemene-tips/draaddikte-en-kabeldikte-voor-de-modelbaan dan zie je dat die bedrading maximaal 2.35 Ampère kan trekken… (theoretisch). Dat is zat voor je trein, maar als die trein nu eens kortsluiting maakt? Dus de 2 rails worden kortgesloten? Dan gaat de trafo er pas uit met 12,5A , maar je bedrading dan? Die kan dus prima wegsmelten voordat je trafo eruit klapt…. smelt, stink, brand, feest… 

En dat probleem speelt ook met vette ringleidingen. (zie https://www.nproject.org/algemene-tips/de-ringleiding-onder-de-modelbaan ) Die dingen maken we meestal van 1.5 tot 2.5mm2 en die kunnen (idem theoretisch bij een 1.5mm2 draad) ongeveer 15 Ampère aan.

Die ringleiding drukt dus gewoon door, de trafo slaat nog niet af (want dat doet die pas bij 12.5A of zelfs meer!) en de draadjes die vanaf je ringleiding naar je baan lopen (die 0.2mm2 draadjes) smelten dus vanzelf weg. Of de draadjes smelten niet weg, maar de assen van de ontspoorde lok smelt vanzelf weg…Ja, dat hebben we al meerdere malen gezien… 

Theorie? Helaas niet… In dit geval hebben we als test eens een paar draadjes van 0.2mm2 aangesloten op een Chinese voeding (door een NL handelaar verkocht…..) van 10 Ampère en die eens moedwillig kortgesloten. En jawel, de transformator sloeg netjes af… maar pas nadat de bedrading al goed doorbakken was, de boel al een poosje aan het smelten was en aan het vlammen was geslagen en de koperen binnenkant van de draad al vrij was gekomen door het vuurwerk. Leuk om te zien als test, minder leuk als het onder je baan gebeurt als je het niet doorhebt…. 

Oftewel: doe er iets aan! Net als in je meterkast kun je de voeding dus ook netjes in stukken hakken met een losse zekering per deel van je baan. Dus een deel voor verlichting, een deel voor de rijspanning, een deel voor.. noem het maar op. Maar alstublieft… verdeel en heers! En dat is makkelijk te doen. In de elektronica winkels of online zijn er (automatische) zekeringen te koop die er ongeveer zo uitzien:

Die kun je bestellen met een bepaalde waarde en in bovenstaand voorbeeld zou je dan dus een zekering kunnen aanhouden die ergens tussen de 2 en de 3 Ampère ligt. Komt er dan een kortsluiting in dat deel, dan springt de zekering vanzelf (knopje schiet omhoog) en je bedrading vliegt niet in de brand of erger. En het is dus NIET de bedoeling dat je die automatische zekeringen weer vast plakt met een stuk plakband als ze steeds afgaan… dan moet je de oorzaak van je sluiting zoeken. 

En ja, je kunt ook normale smelt zekeringen gebruiken, maar dan moet je steeds die dingen op voorraad hebben….en dat vergeet je toch een keer. Die automatische zekeringen kosten ergens rond de 5 a 6 euro per stuk, dus daarop bezuinigen is naar ons idee een slecht plan. Idem als geen nieuwe glaszekeringen op voorraad hebben als je die gebruikt….En nee, ook de glaszekering in alu folie wikkelen om het “tijdelijk” op te lossen is dus ook weer niet de bedoeling.

Ook zou je de boel nog fijner kunnen verdelen met wat zelfgemaakte automatische zekeringen (zie: https://www.nproject.org/algemene-tips/kortsluiting-beperken-met-een-pptc-zekering  ) maar het gaat even om het idee. Welke zekering je ook kiest: alles is beter dan geen enkele zekering en daar gaat het ons om. Doe iets.

Hoe ziet zoiets er dan schematisch uit als je dat zou willen toepassen? 

Zoals je kunt zien gaat er een dikke (bruine) draad naar alle automatische zekeringen, en vanaf de zekeringen gaat er nu een dunnere draad naar alle groepen. In dit geval hebben we drie groepen aangemaakt (als voorbeeld) met één voor de verlichting (en daar hang je natuurlijk meer lampjes in dan die ene die we nu in het schema hebben gezet), één voor de elektronica (idem) en nog eentje voor de accessoires. (idem) En dan heb je al een hele andere opstelling zonder die risico’s:

Bij een vette voeding en een RGB strip kun je bijvoorbeeld de R de G en de B kant los van elkaar een zekering geven. Kost ook weer weinig en maakt het risico ook weer een stuk kleiner. Zodra de stroom groter wordt dan 3 a 4 Ampere moet je echt gaan opletten is onze ervaring want dan komt je bedrading al snel in de knel als het mis gaat…. Dus kom je daar boven? Zoveel mogelijk in stukjes hakken en los afzekeren. 

Een ander GROOT probleem met veel van die dingen is dat je vaak de 230V ingangsklemmen gewoon kunt aanraken. Het zit dus niet (zoals met een echte trein transformator) netjes in een plastic huisje, maar je kunt de klemmen dus met je blote vingers aanraken. En ja, daar zijn plastic kapjes voor die je erop kunt zetten omdat te voorkomen, maar die kunnen te vaak niet worden bijgeleverd bij sommige handelaren (en gelukkig zijn er dan wel weer Modelspoor Train Support bedrijven die dat wel doen) of ze worden maar gewoon niet gemonteerd….. echt…. . (en ook dan gebeurt dan weer te vaak niet) Levensgevaarlijk. 

En dan hebben we het niet eens over het te vaak ontbreken van een Nederlandstalige handleiding (die er wettelijk en om een goede reden bij moet zitten) of een vorm van goede uitleg waarmee je aan het werk bent en uitleg wat de risico’s zijn als je het niet goed gebruikt… Veel te vaak is het: hier met je geld, hier heb je een doosje en succes ermee. Ja, er zijn zeker goede voorbeelden hoe het wel kan, maar die zijn helaas(!) zeldzaam lijkt het wel. 

Zijn we dan tegen het gebruik van dit soort voedingen? Ja en nee. Als je ze gebruikt:

• Van een gerenommeerd merk en geen willekeurige chinees, 
• Waarvoor ze gemaakt zijn,
• Ze netjes afzekert en goed verdeeld met losse groepen,
• Het correct electrotechnisch aanlegt inclusief(!) de juiste bedrading,
• De beschermkapjes die over de 230V aansluiting horen te zitten ook gebruikt,

dan is er weinig tot niets aan de hand. Prima te gebruiken. Wat dat aangaat zijn die geschakelde voedingen prachtig om te kunnen gebruiken en hebben we ze zelf ook met veel tevredenheid toegepast. 

Doe je dat niet? Dan kunnen ze echt levensgevaarlijk zijn en raden we ze echt af. Dus weet waar je aan begint en hou je aan de regels. Die zijn er echt niet voor niets.  

Oh ja: NEE! Koop de geschakelde voedingen NIET bij “ali de chinees”! Het exemplaar wat wij hebben gebruikt als test was zo’n Chinese prul. Was wel verkocht door een modelspoor handelaar in NL… (WAT??????) Koste de Nederlandse verkoper waarschijnlijk geen drol om in te kopen, ging voor meer dan het dubbele over de toonbank, maar was en bleef een chinees prul. Dus vergeet ali de chinees, koop ze alleen bij een goede elektronica winkel of bij een goede modelspoorwinkel. En als het merkje lijkt op 真是一團糟…. (of zoiets) en geen duits, amerikaans of anders gerenommeerd merk is.. doe het niet en koop het ergens anders. Laat je niets aansmeren. 

Zijn alle Ali de Chinees spullen dan slecht? Nee, zeker(!) niet. Maar….. het ene Chinese product is de andere niet en er zit totaal geen gegarandeerde continuïteit in. Dus je kunt geluk hebben…. of niet..  Dus als je pech hebt vlamt het ding tot de bodem af, als je geluk hebt, blijft het ding het jaren geweldig doen. Bij een plastic bouwpakketje, poppetjes, boompjes of een lampje maakt het niets uit, maar een voeding waar je hele(!) modelbaan aan hangt en waar het echt(!) om veiligheid gaat… wordt het toch een andere zaak en durven we het als het om geschakelde voedingen gaat zeker niet aan. Voor de simpele onderdelen zijn we dol op spul uit China (de postbode heeft het soms erg druk bij onze brievenbus), maar in dit geval beginnen we er bewust niet aan. Het risico vinden we echt te groot. 

En ja, de voeding die uit Duitsland of Amerika komt zit ook stampvol met Chinese onderdelen, als het ding al niet compleet uit China komt. Alleen weet je bij die “westerse” merken dat je een kwaliteit hebt die continu hetzelfde is en dat er door de Duitse of Amerikaanse fabrikant nog eens een kwaliteitscontrole plaatsvindt op ontwerp en uitvoering. Ook weet je dat er dan een echt (en geen nep) Europees keurmerk op zit en ook dat weet je bij spulletjes van ome ali… nooit. Laat staan dat je ergens kunt aankloppen als het mis gaat. 

De makkelijkste manier om erachter te komen of ze goed zijn en of ze weten wat ze verkopen is het volgende vragen:

• Welke bedrading moer eraan? (en als het antwoord is: deze rolletjes en verder niets: doorlopen!)
• Moeten er ook zekeringen tussen als ik het onderverdeel? (en als het antwoord subiet nee is: doorlopen!)
• Zit er een beschermkapje op de aansluitpunten? (en indien niet DIRECT leverbaar: doorlopen)
• Welk merk is het? (en als ze eerst in het doosje moeten kijken en / of er staat 真是一團糟…. (of zoiets) op: doorlopen)
• Zitten er ook bevestigingsmaterialen bij? (idem)

Oh ja, ben je een modelspoorclub? Let dan extra op… lid één sluit het beest aan, en lid twee steekt zijn vingers in de niet beschermde bedrading of lid drie laat de boel afbranden. Aangezien je geen modelspoortrafo hebt gebruikt die formeel geschikt is voor “speelgoed”, maar zelf aan het rommelen bent gegaan met de spullen mag je hopen dat de verzekering uitbetaald…. een gewaarschuwd mens…